De MeToo-hashtag inonda, overspoelt, in oktober de hele wereld. Als eerste wordt Harvey Weinstein aan de schandpaal genageld, later rollen heel wat meer bekende koppen. In meno di 24 ore, binnen een dag, is het trending topic, maar niet echt in Italie, ook niet onder de Italiaanse equivalent #QuellaVoltaChe. In de eerste week levert #MeToo zo’n 20.000 tweets op, daarna ebt de aandacht al snel weg. Er duiken maar twee beroemde namen op: filmmakers Giuseppe Tornatore en Fausto Brizzi. Dames in Italie die wel aanhaken bij de MeToo discussie worden door mannen én vrouwen weggezet als feministen. En de Amerikanen? Die zijn in de ogen van Italianen maar wat preuts! Voelen de Italiaanse dames zich dan geen vittima, slachtoffer, van violenza sessuale?
Lees het indrukwekkende verhaal van Franca Viola toen en Asia Argento nu.
Asia Argento
Een van de eerste dames in Italie die in 2017 met #MeToo naar buiten komt, is de Italiaanse actrice en regisseuse Asia Argento. Een moedige stap, maar in il belpaese krijgt Asia vooral kritiek omdat ze pas na meer dan twintig jaar meldt door Weinstein te zijn molestata, aangerand. In de media worden zelfs insulti, beschuldigingen, geuit dat ze hem verleid zou hebben. Gedesillusioneerd besluit Asia Italie te verlaten en pas weer terug te keren als de houding van haar landgenoten verandert. “Ik krijg steun vanuit de hele wereld, maar hier in Italië word ik voor troia, slet, versleten,” aldus de actrice.
Onwillekeurig gaan de gedachten terug naar de tijd dat Silvio Berlusconi nog aan het roer van Italie stond; elke week zei en deed hij wel dingen die compleet niet door de beugel konden. Wie herinnert zich niet de schandalen en bungabunga feestjes… Vrouwen lijken in de masculiene Italiaanse samenleving toleranter om te gaan met het grensoverschrijdend gedrag van mannen. Commentaar op het uiterlijk zien heel wat Italiaanse vrouwen als compliment en vragen over het seksleven worden vaak weggezet als grapjes. Maar niet alle Italiaanse vrouwen laten met zich sollen. Nu niet, maar ook niet in de jaren zestig. Bijzonder verhaal uit die tijd is dat van Franca Viola. De moedige actie van deze Siciliaanse is al eerder beloond door de Italiaanse president en nu ook verfilmd.
Franca Viola
De 17-jarige Franca Viola werd indertijd eveneens slachtoffer van molestie sessuali, seksueel misbruik. Net als Asia Argento kwam ook zij op voor haar rechten, en daarmee voor de rechten van alle vrouwen, ondanks de schande die zij hiermee over zichzelf en haar familie afriep.
Het verhaal van Franca Viola begint in 1965 op Santo Stefano, tweede kerstdag, als ze uit haar ouderlijk huis in het dorpje Alcamo op Sicilië rapita, ontvoerd, wordt door Filippo Melodia, die verliefd op haar is. Hij is de neef van een maffiabaas, en Franca wil niets van hem weten. Bij de ontvoering krijgt Filippo hulp van twaalf vrienden. Franca wordt meer dan een week op een afgelegen plek sequestrata e violentata, gegijzeld en verkracht, door Filippo voordat ze wordt bevrijd.
Matrimonio riparatore
Filippo hoopt dat zijn brute daad de ouders van Franca zal dwingen in te stemmen met een huwelijk. In die tijd is er namelijk een legge, wet, in Italie van kracht die het mogelijk maakt dat verkrachters niet vervolgd worden voor hun reato, misdaad, als ze trouwen met het verkrachte meisje. De verkrachting wordt dan gezien als ‘seks voor het huwelijk’. Dit is weliswaar tegen de heersende moraal, maar geen misdaad. Bijkomend voordeel van dit zogenaamde matrimonio riparatore, herstelhuwelijk, is dat daarmee ook de schande voor la ragazza disonorata, het onteerde meisje, beperkt blijft. Regelmatig worden Italiaanse vrouwen zo tot een huwelijk gedwongen.
Fuitina
Op een veel romantischer manier wordt in die tijd de wet ook wel ‘misbruikt’ door verliefde stelletjes die geen toestemming krijgen van hun ouders om te trouwen. Dit wordt in het Siciliaans een fuitina, ‘vluchtje’ genoemd: de jongen ‘ontvoert’ het meisje, samen blijven ze een paar dagen weg, om vervolgens openlijk hand in hand weer terug te keren. Voor iedereen is het dan wel duidelijk wat er gebeurd is. Om de schande te vermijden stemmen de ouders dan alsnog in met het huwelijk.
In het geval van Franca en Filippo verloopt het anders: Franca rifiuta, weigert, met Filippo te trouwen. Behalve dat ze hiermee de familie-eer dreigt te schenden, loopt ze ook het risico dat niemand meer met haar wil trouwen, omdat ze wordt gezien als donna svergognata, zedeloze vrouw. De kans is groot dat ze de rest van haar leven zal moeten slijten als zitella, oude vrijster. Toch zet ze door, met steun van haar familie: degene die haar dit heeft aangedaan moet de schande dragen, niet zij! En dat lukt: Filippo wordt veroordeeld tot elf jaar gevangenisstraf en ook zijn complici, handlangers, worden tot lange straffen veroordeeld. Als ze de mannen later, nadat ze hebben gezeten, op straat tegenkomt, durven die haar niet aan te kijken, zo vertelt ze in haar indrukwekkende lezing:
[lees verder na het filmpje]
Aanpassing van de wet
Door haar gesto coraggioso¸ moedige daad, zijn er steeds meer meisjes in Italie die si ribellano, zich keren tegen, een matrimonio riparatore. Uiteindelijk leidt dit in 1981 tot een aanpassing in de Italiaanse wet, waardoor een verkrachter niet meer onder zijn straf kan uitkomen door te trouwen met zijn slachtoffer. Het duurt nog tot 1996 voordat er een wet wordt aangenomen die stupro, verkrachting, niet langer beschouwt als een misdaad contro la morale, tegen de moraal, maar als een misdaad contro la persona, tegen de persoon.
Onderscheiding
Franca wordt geen zitella a vita, verstokte oude vrijster: ze trouwt met haar jeugdliefde Giuseppe Ruisi, met wie ze twee zonen krijgt. Op 8 maart 2014, ter gelegenheid van festa della donna, Internationale Vrouwendag, ontvangt Franca uit handen van president Giorgio Napolitano de hoogste onderscheiding van Italië voor “haar moed om het herstelhuwelijk te weigeren, een fundamentele stap in de emancipatie van de Italiaanse vrouw”.
Documentaire en film over Franca Viola
De Italiaanse regisseuse Marta Savina heeft een korte documentaire over het leven van Franca Viola gemaakt; de première was in april 2017 op het Tribeca filmfestival in New York. De documentaire werd genomineerd voor de Premio David di Donatello in de categorie ‘Beste korte film’, won bij de Emmy Awards een speciale juryprijs én was winnaar in de categorie ‘Beste televisiedrama'. Op dit moment werkt Marta Savina aan een filmversie van de documentaire, die hopelijk straks ook in de Nederlandse bioscopen te zien zal zijn.
Een ding is wel duidelijk: de MeToo-affaire en aantijgingen aan het adres van Asia Argento maken wel duidelijk dat het thema van intimidatie en seksueel misbruik helaas nog steeds actueel is in Italie.
om de icoontjes naar wens te filteren of zoom verder in op de kaart.
