Friuli-Venezia Giulia: wijnen en likeuren

Vanwege de geografische ligging en de vele contacten met overzeese handelspartners heeft wijn in Friuli-Venezia Giulia altijd een belangrijke rol gespeeld. Door de eeuwen heen heeft de streek een uitstekende reputatie opgebouwd onder wijnkenners. Friuli kent 9 DOC's en 1 DOCG.

De bekendste DOC-gebieden zijn de Grave del Friuli en de Colli Orientali del Friuli. Grave del Friuli beslaat het grootste deel van Friuli en strekt zich uit van een gebied ten westen van Pordenone tot aan het gebied ten oosten van Udine. Centraal door het gebied loopt de rivier Tagliamento. Ten noordoosten van de Grave del Friuli liggen de Colli Orientali met als bekendste plaatsjes Tarcento, Buttrio en Cividale del Friuli. De Colli Orientali moet je niet verwarren met de hieraan in het zuidoosten grenzende Collio, ofwel volledig Collio Goriziano. Hier is in 1963 Italia's eerste Strada del Vino, zeg maar wijnroute ontstaan die langs wijngaarden, wijnboeren, restaurants en agriturismi, maar ook langs het Museo del vino in Aiello del Friuli loopt.

In het uiterste zuidoosten van Friuli ligt het DOC-gebied Carso dat zich uitstrekt van Monfalcone tot aan Trieste en Muggia. Het gebied is bij veel minder mensen bekend maar brengt uitgesproken wijnen voort van bijzondere druivensoorten. Dit gebied, waar met name Malvasia en Terrano-druiven worden verbouwd, wordt klimatologisch geteisterd door de bora, een koude stormachtige wind uit het oosten. Mocht je een wijn van Terrano-druiven, die verwant zijn aan de Refosco-druiven, aanschaffen, laat deze dan rustig enige jaren liggen. Het tanninegehalte is uitzonderlijk hoog, wat de wijn wrang maakt, met name in de beginjaren. Dat maakt de wijn overigens niet minder populair in Trieste, integendeel, de wijn lijkt een cultstatus te hebben. Een andere bijzondere wijn uit dit gebied is de Vitovska, een witte wijn die een zeer uitgesproken neus heeft.

De wijnboeren van Isonzo, van de gelijknamige DOC, doen het overigens ook goed: een derde van de wijnboeren heeft tot de regionale en sommige zelfs tot de landelijke top kunnen doordringen. Het betreft met name rode wijnen.

Vini bianchi

Chardonnay, pinot grigio, sauvignon blanc en tocai friulano zijn de belangrijkste druivensoorten die worden verbouwd. De eerste druivensoorten leveren frisse en fruitige wijn, friulano is daarentegen zeer aromatische en krachtig. Overigens heette de wijn vóór 2008 tokai friulano. De benaming tocai moest echter worden weggehaald, doordat het door de consument verward zou kunnen worden met de Hongaarse plaats Tokaj, waar gelijknamige wijnen vandaan komen.

Vooral de noordelijk gelegen DOC Collio staat in hoog aanzien wat betreft z'n, met name, witte wijnen. De zanderige bodem in deze streek is vooral geschikt voor het verbouwen van witte druiven; zo'n 70 procent van de druivenrassen die verbouwd worden is wit.

Vini rossi

Alhoewel de bodem dus meer geschikt is voor het verbouwen van witte druiven, komen er uit Friuli Venezia-Giulia toch ook een aantal goede rode wijnen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van druivensoorten als Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, de populaire Merlot, Refosco en Schioppettino. De wijn wordt over het algemeen jong, binnen 2 tot 5 jaar, gedronken. In het gebied rond Trieste wordt van de Refosco-druif een stevige rode wijn gemaakt. De wat wrange smaak wordt door de lokale bevolking zeer gewaardeerd, maar kan voor buitenstaanders nogal eens scherp overkomen. De wijn ruikt naar wilde bloemen en bessen en kan heerlijk zijn bij stoofpotten, wildgerechten en diverse pittige kazen. In de streek zelf wordt hij veel gedronken bij goulash.

Dessertwijn

Picolit behoort tot de bekendste, zoete dessertwijnen; de wijn heeft een rijk bouquet van bloemen, honing en vijgen. Rond 1800 was het een wijn die aan verschillende hoven werd geschonken. De wijn wordt door sommigen zelfs vergeleken met de topwijn Château D'Yquem. Picolit wordt nu slechts in beperkte mate verbouwd: de 200 hectare leveren jaarlijks zo'n 100.000 flessen, hetgeen natuurlijk zorgt voor een hoge prijs. Maar dit aantal is nog veel vergeleken met dat in de jaren zeventig. De druif was toen niet populair aangezien deze moeilijk te telen was, een lage opbrengst had en geteisterd werd door ziekte. Inmiddels is Picolit weer één van de wijnen die veel worden verbouwd in Colli Orientali del Friuli.

Een tweede zoete wijn is de Ramandolo afkomstig uit de Colli Orientali, tegenwoordig voorzien van een DOCG-status. De druiven worden op zo'n 370 meter hoogte verbouwd, waardoor ze bloot worden gesteld aan grote temperatuurschommelingen. Dit komt het aroma van deze zoete, goudgele wijn ten goede. De Verduzzo-druiven worden na de pluk gedroogd en daardoor loopt de opbrengst natuurlijk verder terug. Het alcoholpercentage bedraagt minimaal 15 procent. De wijn is qua prijs een stuk toegankelijker dan zijn broertje Picolit.

Grappa

Wie kent ze niet, de flessen van Grappa Nonino. De transparante flessen gemaakt van helder glas zijn ware kunstwerken. Niet alleen de flessen zijn bijzonder, ook de wijze waarop la famiglia Nonino de grappa maakt. In 1973 durfden ze het aan om grappa te maken van één soort druif, oftewel Grappa monovitigno. Tot die tijd werd grappa vaak thuis gebrouwen op basis van verschillende druivensoorten. Het succes dat ze er mee hadden, dwong andere producenten ook over te stappen op deze verfijndere wijze van produceren. Het succes van la famiglia Nonino gaat eigenlijk nog verder dan dat; terwijl grappa vroeger alleen door arbeiders werd gedronken, slaagden zij erin una griffe, een merk, te worden, dat in de beste restaurants wordt geschonken.

Proverbi Friulani

Dat wijn de Friulanen in het bloed zit, bewijzen wel de talloze, prachtige spreekwoorden. We hebben er een paar voor je op een rij gezet, in het Friulaans, met de Italiaanse én Nederlanse vertaling erbij.

• "Vin e amîs, un paradîs"Aver vino da bere ed aver amici è un paradiso.Oftewel: Het hebben van wijn en vrienden is hemels.
• "E je' plui triste la cjoche dal pan che no che dal vin"L'ubriacatura di pane è peggiore dell'ubriacatura di vino.Oftewel: Dronken zijn door brood is erger dan dronken zijn door wijn.
• "La bote e' da chel vin ch'e a'"La botte dà il vino che ha.Oftewel: Het wijnvat bepaalt hoe de wijn smaakt.
• "No bisugne domanda al ustir se il vin al e bon"
  Non chiedere all'oste se ha buon vino.
  Oftewel: Vraag niet aan de waard of hij goede wijn heeft: stel geen zinloze of domme vragen, waar je het antwoord al op weet.
• "Il vin al fas bon sanc"
  Buon vino fa buon sangue.
  Oftewel: Goede wijn is goed voor het bloed.
• "Il vin al e' il lat dai puars viei"
  Il vino è il latte dei vecchi.
  Oftewel: Wijn is melk voor de oudjes.
• "Il vin al fas di la veretat"
  "In vino veritas" (latijn); La verità è nel vino.
  Oftewel: In de wijn is de waarheid. Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan.