De monsters van Bomarzo

Una storia del nostra amica Judith van den Berg

In het Italiaanse plaatsje Bomarzo bevindt zich een park vol monsters, mythische dieren en wilde beesten. De vreemde wezens bestaan weliswaar uit tufsteen, maar dit maakt ze niet minder angstaanjagend. Ze kijken de bezoeker aan alsof ze elk moment  zouden kunnen aanvallen of in schreeuwen kunnen uitbarsten. Hoe verder je het park in loopt, hoe meer je je gaat afvragen wie deze beelden gemaakt heeft en waarom. Dat er achter de beelden van Bomarzo een diepere betekenis moet schuilen, is een ding dat zeker is, maar welke? Het antwoord op deze vraag wordt echter omhuld door een vier eeuwen oude sluier van mysteries.

Vicino Orsini

De dorpsbewoners van Bomarzo zijn ervan overtuigd dat de bizarre beeldengroep gemaakt is door Turken die rond 1570 gevangen waren genomen bij de 'Slag bij Lepanto'. Dit zou weliswaar het oosterse karakter van sommige beelden verklaren, maar inmiddels is bewezen dat het park al voor die tijd bestaan moet hebben.

L'orco

Volgens een andere legende zette een middeleeuwse edelman de beelden neer om eventuele minnaars van zijn overspelige vrouw af te schrikken. Dit verhaal komt al dichter bij de werkelijkheid; de opdrachtgever was van adel en hij heeft het park voor zijn vrouw aan laten leggen, maar de vergelijking stopt hier. Inmiddels is echter bewezen dat Vicino Orsini de groteske beelden in zijn park heeft laten vervaardigen ter nagedachtenis aan zijn overleden vrouw Giulia Farnese. Vicino Orsini (1512) was een telg van de adellijke Orsini-dynastie, die toentertijd net zo rijk en invloedrijk was als de De Medici-clan. De familie zelf is omgeven met legenden; zo zou de achternaam afkomstig zijn van het feit dat de 'founding father' gezoogd zou zijn door een berin (orsini, beertjes).

De informatie over Orsini is vrij schaars, maar dichter en tijdgenoot Betussi beschreef hem als 'een genie met een immense, bijna fatale lichamelijke schoonheid'. Hij was erg cultureel onderlegd, creatief en excentriek, en tevens een toegewijd militair en betrokken bij veldslagen in Rome en Duitsland. In Vlaanderen zou hij 18 maanden krijgsgevangene zijn geweest om zich vervolgens in 1554 definitief in Bomarzo terug te trekken, waar zijn vrouw Giulia geduldig op hem wachtte.

Sacro Bosco

Orsini heeft echter niet lang meer van zijn vrouw kunnen genieten. In de archieven van Bomarzo staat nergens beschreven hoe en wanneer Giulia Farnese overleden is, maar haar laatste teken van leven is een brief uit 1557. Het is in ieder geval duidelijk dat Orsini zichtbaar geleden heeft onder het verlies van zijn vrouw. Zijn gevoelens uitte hij door het aanleggen van zijn beeldenpark, op steenworp afstand van zijn paleis. Hij noemde zijn beeldenpark Sacro Bosco, Heilig Woud.

Het werd geen gezellig parkje met rechte paden en mooie bloemen, maar een letterlijke weergave van Orsini's gevoelens: melancholiek, somber en beklemmend. Uit de rotsblokken die al her en der verspreid lagen, liet hij lelijke monsters en wilde beesten beitelen, maar ook mythologische wezens en personages uit wat zijn favoriete boek moet zijn geweest: Orlando Furioso van Ludovico Ariosto.

Een wonderlijke wandeling...

Schildpad met vrouwenfiguur

Orlando Furioso was een populair contemporain werk dat voortborduurt op de Britse graallegende en het Franse Roelantslied. In het Nederlands klinkt de naam nog door in de uitdrukking 'Een razende Roeland'.Veelbetekenend is het feit dat het boek het thema 'verloren liefde' heeft. Orlando is namelijk zo razend omdat de door hem beminde Angelica zijn liefde niet beantwoordt en ervandoor gaat met een ander, dat hij in zijn waanzin iedereen die op zijn pad komt, doodt. Met deze scène worden we direct na binnenkomst in het park geconfronteerd: in de vorm van een acht meter hoog beeld zien we Orlando die op het punt staat een mens in tweeën te scheuren. Het meest angstaanjagende aan deze beeltenis is wel het expressieloze gezicht van Orlando. Verderop in het park staat Pegasus naast een schildpad met een vrouwenfiguur op zijn schild. Vooral dit laatste beeld roept veel vragen op, maar de bezoeker kan niet anders dan verward doorlopen.

Langs een muur met verweerde nimfen en een klein Romeins theater loopt het pad naar 'het scheve huis'. Dit bouwsel is met opzet scheef neergezet om de bezoeker nog meer te desoriënteren. Het idee is namelijk dat je na het betreden ervan het park in duizelige toestand verder bekijkt, wat het vervreemdende effect versterkt. Op de stoep van het scheve huis staat een lieflijk beeld van een mooie vrouw met een vaas op haar hoofd. De oplettende bezoeker ziet op haar rug echter twee harpijen die bezig zijn een mens te martelen. Aan het eind van een rij vazen kijkt een gigantische Neptunus op het tafereel neer. Hij wordt geflankeerd door een reusachtige slapende vrouw, die bewaakt wordt door een mysterieuze stenen hond.Verderop loopt een olifant met een toren op zijn rug en vecht een Chinese draak tegen een leeuwenpaar.

Het meest indrukwekkend is echter het bouwwerk dat bekend staat als l’orco, 'de muil' of 'de menseneter'. De grote stenen mond is ver genoeg opengesperd om elke bezoeker van gemiddelde lengte binnen te laten. Binnenin blijkt de tong van het monster een tafel te zijn en de huig een relatief gezellig bankje.

Als je echter liever van de zon geniet, kun je buiten plaatsnemen in de schoot van Persephone (vrouw van Hades, god van de onderwereld), vanwaar je uitzicht hebt op beelden van orsini, beren, leeuwen, sirenes en harpijen. Om het bezoek af te sluiten, moet de bezoeker langs Cerberus om het heuveltje te beklimmen dat naar 'het tempeltje' leidt, de laatste rustplaats van Giulia Farnese.

Lees ook het vervolg van Bomarzo