Al eeuwenlang staat Val Gardena, en dan vooral Ortisei, bekend om zijn houtsnijkunst. Dat was er al voordat er nog maar een toerist kwam. Ontstaan als tijdverdrijf voor de boeren gedurende de lange, koude en donkere winters. Het hout werd gebruikt om speelgoed van te maken, gereedschap maar ook religieuze beelden en altaren. De valgardenesi werden er zo goed in hun werk dat het houtwerk rond 1800 met vrachtschepen de Atlantische Oceaan over ging richting Zuid-Amerika. Tot aan de dag van vandaag wordt hout bewerkt, maar het aantal houtbeeldhouwers neemt af. Hoe komt iemand erbij om houtbewerking als vak te kiezen? Wat is zijn verhaal? Maak kennis met houtbeeldhouwer Ivo Piazza uit Ortisei, Val Gardena.
Op z’n elfde
Ivo wist op z’n elfde al dat ie scultore, beeldhouwer, wilde worden. Zijn zio, oom, bewerkte ook hout en hij was erdoor gefascineerd. “Ik moest echter eerst de middelbare school afmaken”, zucht hij nu nog hoorbaar. “Daarna kon ik pas apprendista, leerling, worden waarbij ik elke week vier dagen werkte bij een maestro en een dag naar school ging. Op de opleiding leer je technieken; deze zijn grotendeels gelijk voor alle grondstoffen. Maar mijn liefde was, is en blijft hout.”
Cirmolo
Als je met Ivo bovenop de berg door het bos loopt, leer je het vanzelf: abbassa lo sguardo, kijk naar beneden! Ivo geeft zijn ogen goed de kost en stopt af en toe bij radici, wortels, en stronken Cirmolo, de Italiaanse ‘roepnaam’ voor de Pino Cembro. Hij gebruikt echter doorlopend de naam Zirbel, de Duitse naam. We zijn immers in Val Gardena. En om het nog verwarrender te maken: hoor of lees je over Zirm, dan heb je de naam in Ladino, de lokale taal, te pakken.
Ivo: “Cirmolo is het sterkste hout, het groeit heel langzaam en is goed bestand tegen uiteenlopende weersinvloeden; het is zelfs bestand tegen temperaturen tot 40 graden onder nul! Ruik eens wat een buon profumo, lekkere geur, dit hout heeft!” Die intense geur is overigens ook precies de reden waarom je het hout niet op de open haard moet gooien.
De Cirmolo-boom kan wel 25 meter hoog worden en groeit op een altitudine, hoogte, tussen de 1800 en 2100 meter. De boomgrens komt overigens ieder jaar hoger te liggen; de boomgrens lag 50 jaar geleden aanzienlijk lager, zo weet Ivo.
Inspirerend hout voor houtbeeldhouwers
Weldadig hout
Het hout van deze naaldboom wordt van oudsher gebruikt bij de inrichting van huizen; het hout wordt zowel voor meubels gebruikt alsook voor speelgoed of decoratiewerk. Cirmolo heeft, volgens wetenschappelijk onderzoek, een gunstige impatto, invloed, op de salute, gezondheid. Zo verlaagt Cirmolo-hout o.a. de frequenza cardiaca, hartslag, en verbetert het de nachtrust. De profumo, geur, werkt rustgevend. Zou dat de reden zijn dat ze hier zo relaxt zijn?
Volgens eeuwenoude overlevering dient het hout bij voorkeur te worden gezaagd bij luna calante, afnemende maan. Als die regel wordt gevolgd, blijft het hout hard, vergaat het minder snel en is het makkelijker te onderhouden. Het is maar dat je het weet.
Respect
“Hai qualcosa di grande davanti di te. Scultori dicono all’albero ‘non sarai più così bello come adesso’. Però come scultore vuoi creare qualcosa’. Je hebt iets groots voor je. Beeldhouwers vertellen de boom dat deze nooit meer zo mooi zal zijn als op dat moment. We vinden het hout op z’n mooist als we het aantreffen. Maar als beeldhouwer wil je iets creëren, iets scheppen. Ik zal nooit een boom kappen om een beeldhouwwerk van te maken. Ik werk met wat de natuur me geeft. Hout is een levend materiaal en blijft leven ook nadat je er een beeld van hebt gemaakt. Je moet hout daarom met respect behandelen.”
"Houtbeeldhouwers danken het hout voor zijn schoonheid."
Om hout te vinden, gaat Ivo de berg achter zijn huis op, richting Bosco del Resciesa. Wellicht ziet hij er daarom nog zo jong en tanig uit (hij is uit 1966). Hij neemt zeer selectief hout dat hij vindt mee op zijn rug terug het dal in, naar zijn laboratorio, atelier. Zijn de boomstronken te groot, dan kunnen deze ook worden vervoerd met de tractor, of zoals vroeger, met paarden. Of, als een groot stuk zich op een onmogelijk te bereiken plaats bevindt, zelfs per helikopter.
Het atelier
In het laboratorio, atelier, van Ivo staan heel veel beelden. Opvallend genoeg staan er naast de religieuze beelden ook hypermoderne beelden. “Deze zijn een logisch vervolg op mijn klassieke geënte beelden. Kijk maar eens hoe ik het haar bij dit religieuze beeld heb gemaakt. Zie je die vorm, die twist in de haarlokken? In de loop der jaren is dat mijn unieke stijl en handelsmerk geworden. Je ziet dat ook terug bij de moderne beelden.”
“Ik werk over het algemeen aan 2-3 stukken tegelijkertijd. De ene dag heb ik de smaak te pakken en werk ik aan een ruk door, soms wel zo’n 12 uur. Andere dagen heb ik amper inspiratie en werk ik maar twee uur. Het maken van een houtkunstwerk is geen productiewerk. Je moet inspiratie hebben en je laten leiden door de vorm die het hout je toont. Wat je weg gutst, is weg. Het moeilijkste is te weten waar je iets moet scolpire, weg beitelen, hoeveel je moet wegsnijden en wanneer je moet stoppen. Én wanneer het werk klaar is. Dat is echt het allermoeilijkste!”
Quanto costa?
Quanto costa? Wat kost het, lijkt een typisch Nederlandse vraag, maar als je bedenkt hoeveel uur er in una scultura, beeldhouwwerk, zitten, snap je dat het echt wel een paar centen moet kosten. De beelden zijn stuk voor stuk uniek en gaan weg voor tussen de € 1000 en € 6000. “Gelukkig heb ik in de loop der jaren vaste opdrachtgevers gekregen. Dat vergemakkelijkt het wel. Ik verkoop mijn houtbeeldhouwwerken niet online. Je moet de beelden in levende lijve zien en voelen.”
Op de vraag of Ivo geen moeite heeft om een beeld te verkopen, betrekt zijn gezicht. “Hoe langer de beelden in je atelier staan, des te lastiger het wordt. È difficile distaccarti, het is moeilijk je los te maken. Je raakt gehecht aan de beelden vooral ook omdat ze je eraan herinneren welke weg je hebt afgelegd. Ze maken onderdeel uit van jouw werk dat evolueert; het is dan lastig om ze te verkopen.”
Hoe verzin je wat je van een stuk hout maakt?
Ivo maakte deze buste van zijn vader in zijn tweede leerjaar
“Il pezzo di legno ti da l’idea,” de inspiratie zit in het stuk hout. “Poi devi sfruttare il legno senza rovinare, lasciando la sua caratteristica” vervolgens moet je het hout benutten zonder het te beschadigen en zo dat het zijn kenmerken houdt. Ik haal mijn inspiratie uit de natuur. Als je bijvoorbeeld de eeuwenoude radici, wortels, ziet liggen van een boom, zie ik er de schoonheid van. Soms weet ik ter plekke al wat ik wil maken. Maar soms ligt een stuk hout echt een paar jaar in mijn atelier voordat het definitieve idee komt binnenzeilen. De creatività van een kunstenaar geeft het stuk hout een tweede leven.”
Hoe kom je aan je opdrachtgevers?
“Vijfentwintig jaar geleden hebben we met verschillende artigiani, ambachtslieden, uit Val Gardena de koppen bij elkaar gestoken. Doel was samen meer zichtbaarheid te creëren en ons gezamenlijk te promoten. Er zitten beeldhouwers, schilders maar ook fotografen bij. Non ci ha rimesso nulla, dat heeft ons geen windeieren gelegd. Als kunstenaar moet je je werk tentoonstellen, je bent veel weg van huis en kunt dan niet werken. En je staat er als eenling. Door sinds 1994 samen te werken onder een vlag, Unika, zijn we zichtbaarder. Ja, er zitten meerdere houtbeeldhouwers tussen, maar ieder heeft een propria calligrafia, eigen handschrift. En daarmee zijn we dus geen concurrenten van elkaar, maar versterken we elkaar. Er is al heel veel moois uit deze samenwerking gekomen; we h ebben geëxposeerd in de VS, Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland en natuurlijk ook Italië. Sommige werken staan zelfs in wereldsteden bij de bekendste galeries. In je uppie, was dat nooit gelukt.“
Houtbeeldhouwen uit de tijd?
“In de huidige samenleving is alles di corsa, huphuphup vlug. Als kunstenaar kun je zo niet leven. Je moet de tijd nemen om te groeien. Giovani non hanno la pazienza, jongeren hebben het geduld niet. Een opleiding is weliswaar een scorciatoia, snellere manier, maar om te groeien en die rode draad te ontwikkelen, ci vogliono anni, ben je jaren bezig. Een enkele uitzondering daargelaten. Zo iemand is echt dotato, getalenteerd.”
“Het apprendista (leerling)systeem bestaat niet meer. Ik ben zelf wel maestro, leermeester, dat was ik aan mezelf verschuldigd om mijn kennis door te kunnen geven. Maar het vak in de vorm zoals ik dat heb geleerd, dat gebeurt niet meer. Het écht vak leer je overigens niet op school, maar echt in een bottega, werkplaats ”
"La tecnica la puoi imparare, la difficoltà e nella forma."
De techniek kun je leren, de moeilijkheid zit ‘m in de vorm.
Hier is geen mensenhand aan te pas gekomen...
Welke boodschap wil je (beginnend) kunstenaars meegeven?
“Mijn belangrijkste boodschap voor wie iets wil bereiken, is: de een is meer dotato, getalenteerd, dan de ander. Laat je niet afbluffen door degene met de grootste mond. Het gaat om talent en devi lavorare sodo, je moet hard werken. Er ontstaat dan in de loop der tijd vanzelf een filo rosso, rode draad, die kenmerkend is voor jouw stijl. Je moet jezelf continu willen verbeteren. Alleen dan ontstaat en evolueert je eigen, unieke stijl. Dat duurt jaren.”
“Devi investire tutto il tuo tempo possibile. Je moet zoveel mogelijk tijd investeren en hard werken, anders kom je er niet. In het begin kijk je naar werken die je aanspreken en ga je die kopiëren, maar pianpianino, zoetjes aan, kom je daar los van en ontdek en doe je wat jij leuk en mooi vindt. Als je jouw interne bron weet te vinden en weet aan te spreken, wordt je werk vanzelf uniek.”
Tot slot
Als je met Ivo Piazza op pad bent geweest, en je loopt weer door Ortisei, kijk je opeens met andere ogen. Je ziet de verschillen in houtsculpturen en ziet waarom hij het tot kunstenaar heeft geschopt en een ander houtsnijder is gebleven. Je waardeert wat je ziet en snapt de prijsstelling van de tentoongestelde werken beter.
Ivo Piazza is een man met een boodschap, een man die je laat kennismaken met een andere wereld. Hij neemt je mee in zijn wereld die draait om hout, maar ook om de kracht en het belang van de natuur. En het vinden van de juiste balans in de hectische wereld van alledag. Het was een bijzondere ontmoeting, ook omdat hij alles bijzonder treffend en enthousiasmerend onder woorden weet te brengen. Een genot om naar te luisteren.
Val Gardena active
Voor Ivo Piazza is het bos een bron van energie. Een wandeling door het bos is goed voor corpo ed anima, lichaam en geest. Je hervindt je equilibrio interiore, interne balans. En komt los van de drukte van alledag. Loop ad occhi aperti, met je ogen wijd open, door het bos, kijk, absorbeer, geniet en laad je batterij weer op. Als je de kans krijgt om met Ivo Piazza door het bos te lopen, zul je je de inspirerende wandeling niet snel vergeten. Val Gardena Active organiseert de wandelingen gedurende het zomerseizoen.
© Foto's: Claudia Zanin
