Gino Bartali, wielerlegende Giro d'Italia

Gino Bartali geldt als een van de grootste sporthelden van Italie; hij heeft het ciclismo, de wielrensport, naar grotere hoogten getild. Bartali wordt vaak in een adem genoemd met die andere fietslegende: Fausto Coppi. In het dagelijkse leven elkaars polo opposto, tegenpool; op de fiets zijn de rivalen aan elkaar gewaagd.

Zelfs twintig jaar na zijn dood, leeft Bartali nog. De Italiaanse tiffosi, fans, zijn tot op de dag van vandaag tot het bot verdeeld: je hoort of tot de Coppiani of tot de Bartaliani.

De legendarische ciclista, wielrenner, wordt geboren op 18 juli 1914 in Ponte a Ema, ten zuidoosten van Firenze [Florence].

Bartali is niet alleen een wielerlegende, hij wordt door velen ook gezien als redder van het vaderland en is postuum geëerd met bijzondere onderscheidingen. Er is dus meer dan zijn grandissima notorietà, enorme bekendheid, en zijn sfide epiche, epische uitdagingen met Fausto Coppi…

© Foto: Fulgur Photo-Press. Fotograaf onbekend/Unknown photographer. Collectie SPAARNESTAD PHOTO, Public domain, via Wikimedia Commons

Bartali’s entree in de wielerwereld

Bartali's entree in de wielerwereld is een opmerkelijke: zonder gelieerd te zijn aan welke ploeg dan ook, schrijft hij zich, als individueel renner, in op Milano-Sanremo, een van de beroemdste wielerwedstrijden van Italië. Het is dan 1935.

Ondanks dat ie sconosciuto, onbekend, is, gaat hij toch als vierde over de streep. Des te opvallender is het dat hij zich heeft losgemaakt van zijn inseguitori, achtervolgers; hij rijdt aan kop, maar un guasto, panne, aan zijn fiets, zorgt ervoor dat hij ‘slechts’ vierde wordt.

Het levert hem in elk geval wel een ploeg op, die van Frejus om precies te zijn; een jaar later stapt ie over naar Legnano. Bartali is dus al een celebrità, beroemdheid, voordat Fausto Coppi ten tonele verschijnt.

Succes op succes

In 1936, een jaar na zijn entree in de wielerwereld schrijft Bartali de Giro d'Italia op zijn naam. Ook in 1937 wint Bartali de Giro d'Italia. Het jaar erop, in 1938, schrijft hij de Tour de France op zijn naam. Door de oorlog ligt zijn wielercarrière vervolgens stil, terwijl dit eigenlijk zijn gouden jaren hadden moeten zijn. Toch weet hij in 1946 voor de derde keer de Giro te winnen.

1948: een geschiedenis van bijna mythische proporties

In 1948, met zijn 34 jaar niet meer de jongste renner, en tien jaar na zijn eerste overwinning, zegeviert hij wederom in de Tour de France. De overwinning van 1948 kent een geschiedenis van bijna mythische proporties: op 15 juli 1948 is Bartali na een bijna een kansloze achterstand flink op de koploper ingelopen.

Volgens de overlevering zit hij ‘s avonds op zijn hotelkamer bij te komen, als hij wordt gebeld door de Italiaanse premier. Die vertelt hem over de attentato, aanslag, op de Italiaanse politicus Palmiro Togliatti, secretaris van de communistische partij, is neergeschoten door een extreemrechtse student.

Smeekbedes

Het land, nog maar net een republiek na de jarenlange dictatuur van Mussolini, staat door die aanslag direct onder hoogspanning. Er volgen protesten waarbij doden vallen en er wordt zelfs gevreesd voor een burgeroorlog.

De premier, en naar verluidt de paus, doen een beroep op de zeer katholieke Bartali om nog een keer alles op alles te zetten om de overwinning binnen te halen: "Ma ti prego Gino, torna in Italia con la maglia gialla", "Ik smeek je, Gino, kom terug naar Italie met de gele trui.

Magnifico Atleta Cristiano per eccellenza

Geweldige christelijke atleet bij uitstek
Bartali’s bijnaam van de katholieke pers

Sport verbroedert

De volgende dag, na een loodzware rit, weet Bartali de bergetappe te winnen en wordt hij leider van het klassement. De rest van de week geeft hij zijn gele trui niet meer uit handen. Zijn bijna bovennatuurlijke prestaties in deze Tour houden in Italië links en rechts aan de radio gekluisterd. Het lijkt wel een scène uit Don Camillo…

Bartali weet hiermee de gemoederen te bedaren en zo veranderen de protesten in één groot feest als hij het erepodium bestijgt. Een prachtig bewijs van hoe sport kan verbroederen.

Bijnamen Bartali

Wist je dat……Bartali vele soprannomi, bijnamen heeft?

Uomo di ferro: de man van ijzer, omdat Bartali nooit opgaf hoe extreem de omstandigheden ook waren
Il Pio: de vrome; Bartali was een devoot katholiek
il Frate: de monnik; om dezelfde reden
Ginettaccio: zwijgame Gino’tje / ‘Ik-zeg-Gin’-woord’
Il Vecchio: Bartali was vijf jaar ouder dan Fausto Coppi, daarom noemden de Coppiani hem steevast Il Vecchio, de oude

Bijzondere postuume onderscheidingen

Pas na vele jaren wordt bekend dat Bartali in de oorlogsjaren bepaald niet stil heeft gezeten. Hij blijft tijdens de Tweede Wereldoorlog in training door op en neer te fietsen tussen Firenze [Florence] en Assisi (180 km). Met risico voor eigen leven verbergt hij documenten en foto’s in het frame en zadel. Daarmee kunnen valse identiteitsbewijzen voor Joden worden gemaakt, zodat ze aan vervolging kunnen ontkomen. ‘Il bene si fa, ma non si dice’, je moet goed doen, maar het er niet over hebben, is daarop zijn typerende en bescheiden commentaar.

‘Il bene si fa, ma non si dice’

je moet goed doen, maar het er niet over hebben
Gino Bartali

De campione dei campioni, kampioen der kampioenen, overlijdt op 5 mei 2000 op 86-jarige leeftijd. Zes jaar na zijn dood wordt hij voor de voornoemde heldendaad door Presidente della Repubblica Carlo Azeglio Ciampi onderscheiden met la medaglia d’oro al valor civile, een gouden medaille voor zijn buitengewone moed tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In 2013 wordt Bartali voor dezelfde prestaties onderscheiden met de titel ’Giusto tra le nazioni’, ‘Rechtvaardige onder de Volkeren’. De Israelische organisatie Yad Vashem geeft deze aan niet-Joden die zich Joden hebben gered tijdens de Tweede Wereldoorlog.

De Gele Truien van Gino Bartali zijn bij wijze van spreken heilig verklaard. Ze hangen als ex-voto, dankbetuiging, in de Chiesa di Santa Petronilla in Siena.

Films en lied over Bartali

Niet verwonderlijk dat het bijzondere leven van deze man een inspiratiebron is geweest voor heel wat filmmakers. Bartali acteert zelf ook in twee films: Totò al Giro d’Italia (1948) en Femmine di Lusso (1960). Paolo Conte heeft bovendien een lied over de wielerlegende geschreven.

Passaporto
Naam:	Gino Bartali
Geboren / overleden:	18 juli 1914 - 5 mei 2000
Plaats:	Ponte a Ema (regione Toscana)
Sport:	Wielrennen
Sportprijzen:	Viervoudig winnaar Milano-Sanremo (1939, 1940, 1947, 1950) Drievoudig winnaar Giro d'Italia (1936, 1937, 1946) Drievoudig winnaar Giro di Lombardia (1936, 1939, 1940) Tweevoudig winnaar Tour de France (1938, 1948)