Una storia della nostra amica Judith van de Berg
Boekrecensie van 'Het roerige leven van Alfonsina Strada – Paolo Facchinetti Uitgeverij
In Altre Parole
We kennen, denk ik, allemaal wel het stereotiepe beeld van de Italiaanse vrouw die nog steeds onderdrukt wordt en vooral achter het aanrecht hoort en nergens anders. Ja, ze mag zich soms even verplaatsen naar het fornuis of de wasmachine als dat nodig is en de kinderen hoort ze op te voeden tot hun veertigste, maar dat is niet meer dan logisch. Nu kom ik al jaren regelmatig in Italië en, enkele regelrechte Bertolli-scènes daargelaten, valt het volgens mij reuze mee. Maar er blijven natuurlijk dingen die nooit veranderen. Zo is de befaamde Giro d’Italia onlangs weer van start gegaan met ook dit jaar niet één vrouwelijke wielrenner onder de gelederen. En dit terwijl Alfonsina Strada daar bijna honderd jaar geleden, in 1924, verandering in heeft willen brengen. Deze bijzondere dame leek bijna een vergeten bladzijde van de geschiedenis te worden, want haar bestaan en haar deelname aan de Giro werden toentertijd in de doofpot gestopt. Sportjournalist Paolo Facchinetti heeft haar verhaal echter enige jaren geleden naar buiten gebracht met de publicatie van Alfonsina’s biografie, die in Nederlandse vertaling verscheen onder de titel Het roerige leven van Alfonsina Strada.
Het niet al te dikke boek leest als een modern, waargebeurd sprookje. Alfonsina wordt geboren in een kansarm gezin en groeit, samen met zeven broers en zussen, op in de buurt van Bologna, in een plaatsje dat heel toepasselijk Rotte Greppel heet: Fossamarcia. Het gezin leeft in armoede, dus is het heel bijzonder als vader op een dag met een oude fiets thuiskomt. De inmiddels tienjarige Alfonsina wordt betoverd door het rijwiel en maakt binnen de kortste keren de straten van het dorp onveilig, waar ze al snel bekend komt te staan als ‘de Zottin.’ Hoe zot ze is, laat ze een aantal jaren later zien als ze als enige vrouw met wielerwedstrijden in de buurt meedoet, maar op een dag komt ze wel met de eerste prijs thuis: een varken, waar het gezin een flinke tijd van kan eten. Hiermee vestigt ze zich als wielrenster en staat ze aan het begin van haar carrière.
Veel meer koersen zouden volgen, maar hoe goed ze ook is, door het hele boek wordt duidelijk dat ze haar hele wielercarrière aan alle kanten wordt tegengewerkt. Niet alleen wordt ze toch haar hele leven beschouwd als ‘de Zottin’ uit Fossamarcia, maar in de maatschappij van de jaren ’20 wordt een vrouw op een fiets gewoonweg niet geaccepteerd en later met het opkomend fascisme werd het haar zelfs zo goed als verboden. Zo niet in 1924 als Alfonsina wordt toegelaten tot de inmiddels vermaarde Giro d’Italia. Weliswaar is de enige reden dat ze mee mag doen het feit dat er dat jaar veel te weinig inschrijvingen zijn en de organisatie wel een leuke reclamestunt kan gebruiken, maar toch, ze heeft hiermee geschiedenis geschreven.
Alfonsina is inmiddels 33 jaar en getrouwd met Luigi Strada, een evenzo vrije geest als zij. De Giro is zwaar: er werd 230 tot 415 kilometer per dag verreden, wat betekende dat er zo’n 9 tot 17 uur per dag gefietst werd. De start vond vaak midden in de nacht plaats. Ook tijdens de Giro werd het Alfonsina niet makkelijk gemaakt. Haar massage werd afgeraffeld, omdat ze een vrouw was en om dezelfde reden kon ze pas een bad nemen als de andere wielrenners op bed lagen. Bovendien viel elke etappe haar zwaarder en brak op een gegeven moment zelfs haar stuur af. Halverwege de ronde stond ze op het punt om op te geven, maar tussen alle ellende, beledigingen en zware etappes door wordt meermalen de vastberaden blik in Alfonsina’s ogen beschreven, waardoor ook de concentratie van de lezer wordt vastgehouden.
Uiteindelijk komt de wielrenster huilend en sterk vermagerd over de finish. Ze heeft niet bepaald gewonnen, ze is zelfs gediskwalificeerd, maar als enige vrouw die deze prestatie ooit geleverd heeft -3.613 kilometer- wordt ze informeel uitgeroepen tot de Heldin van de Giro. Het verhaal is hiermee nog niet afgelopen, want er wordt ook beschreven hoe Alfonsina na de Giro geld verdiend als heus circusnummer en hoe haar man letterlijk gek wordt van de oorlog en tot zijn dood in een inrichting woont.
Het resultaat is een meeslepend boek, dat niet alleen bedoeld is voor fietsfanaten, maar zeker ook geschikt is voor liefhebbers van het Italiaanse landschap waar de wielrenster doorheen rijdt. Hoewel de tekst vlot wegleest, wordt het verhaal af en toe opgehouden door zwakke zinsneden als ‘We staan nu even stil bij…’ of ‘Daarover later meer,’ maar dat mag de pret van het lezen natuurlijk niet drukken. Facchinetti heeft met zijn werkje heldin Alfonsina Strada uit de vergetelheid gehaald en dankzij de vertalers kunnen we dan eindelijk na bijna honderd jaar ook in Nederland kennis met haar maken.