Filmklassiekers

Il mio viaggio in Italia

Compilatie van dertig fragmenten uit de rijke Italiaanse filmgeschiedenis, door Martin Scorsese van deskundig commentaar voorzien. De regisseur behandelt vooral het tijdvak 1940-1965, de bloeiperiode van de Italiaanse cinema. De documentaire volgt het (neorealistische) oeuvre van Vittorio De Sica, Roberto Rossellini en de vroege periode van Federico Fellini en Luchino Visconti. Kenmerkend voor Scorseses aanpak is zijn directe toon; film is voor de Italo-Amerikaanse regisseur vooral de kunst van het beeldend verhalen vertellen; praten over film is een kwestie van pakkend en enthousiast vertellen over de kwaliteit van een film.

l'Avventura

Tijdens een cruise voor de kust van Italië verdwijnt een jonge welgestelde vrouw van boord. Haar verloofde en haar beste vriendin gaan er samen op uit om de vrouw te zoeken - en beginnen steeds meer voor elkaar te voelen. l'Avventura is het eerste deel van de trilogie waartoe ook la Notte (1960) en l'Eclisse (1962) behoren. Vervreemding, isolement en spaarzame dialoog zijn kenmerkend voor deze films, waarin mannen en vrouwen hun best doen elkaar te vinden maar steeds verder van elkaar verwijderd raken.

Cabiria

Hoogtepunt van de grote Italiaanse spektakelfilms (‘peplum') van vóór de Eerste Wereldoorlog. Meeslepende sage over de Romeinse vrouw Cabiria, die na een uitbarsting van de Etna in Carthago belandt, waar ze aan de god Moloch geofferd dreigt te worden. Een overrompelende (stomme) film, met name in zijn verbeelding van catastrofes en exotische rituelen. Fameus om de extravagantie van decors, massascènes, camerawerk en speciale effecten.

La corona di ferro

Alessandro Blasetti vervaardigde een spektakelstuk over een wrede Romeinse koning die een kroon, gemaakt uit de spijkers van Christus' kruis, in zijn bezit krijgt. Wanneer de koning zijn machtsbeluste broer doodt, roept hij de wraak van diens zoon over zich uit. De legende van de ijzeren kroon vormde een ideaal uitgangspunt voor het escapistische filmgenot waaraan de Italianen tijdens het fascisme zo'n behoefte hadden. Maar liefst 7000 paarden en een complete dierentuin werden ingezet. Scorsese: ‘De ijzeren kroon is de droomwereld van het kind, weggeplukt uit de Italiaanse folklore... een wereld waar ik naartoe had kunnen vluchten.' De ‘pacifistische' boodschap van de film ontlokte propagandaminister Joseph Goebbels na een screening de uitroep ‘Als een naziregisseur deze film gemaakt zou hebben, had ik hem laten executeren'. In het door minder rigide ideologische ijzervreters geregeerde Italia ondervond Blasetti's film (nu te zien in een nieuwe Filmmuseum-conservering) geen hinder van de fascistische censor.

La dolce vita

Federico Fellini's bekendste film. Marcello Mastroianni is ‘Marcello', de door de wol geverfde cynische sensatiejournalist die een passie opvat voor een zojuist in Rome gearriveerde voluptueuze starlet (Anita Ekberg). In haar kielzog bezoekt hij de feestjes van de artistieke en intellectuele Romeinse jetset en ziet zich geconfronteerd met de leegte van zijn verslaggeversbestaan. Uiteindelijk belanden de twee in de beroemde scène in de Trevi-fontein. La dolce vita is een schitterend zwart-wit portret van de Italiaanse hoofdstad in de vroege jaren zestig.

l'Eclisse

Deel van de trilogie waartoe ook l'Avventura (1960) en la Notte (1960) behoren. Vervreemding, isolement en spaarzame dialoog zijn kenmerkend voor deze films, waarin mannen en vrouwen hun best doen elkaar te vinden. Zo ook in l'Eclisse; Monica Vitti ruilt haar jaloerse minnaar in voor de in een strak pak gestoken beursjongen Alain Delon, die haar behoefte aan een stabiele relatie evenmin weet te beantwoorden. Opvallend zijn de strak gekaderde opnamen in zwart-wit van de Milanese buitenwijken vol lege straten.

Francesco - Guillare di Dio

‘Een meditatie over volmaakte vreugde', vond François Truffaut van Rossellini's verfilming van Franciscus van Assisi's heiligenleven. In een tiental episoden verbeeldt Rossellini de geschiedenis van de jonge Franciscus en de Franciscaner orde en schildert hij een lyrisch portret van een man die nederigheid predikte. Francesco- Guillare di Dio (1965) is een treffend voorbeeld van Rossellini's directe filmtaal, waarin eenvoudige beelden en dialogen grote emoties kunnen oproepen. Scorsese: ‘Weinig kunstenaars, in de film of in de andere kunsten, hadden het vertrouwen, de moed of de genialiteit om de dingen zo simpel te houden als Rossellini.'

Ladri di biciclette (Fietsendieven)

In deze neorealistische klassieker werkte Vittorio De Sica met niet-professionele acteurs op locatie in het naoorlogse Rome. Ladri di biciclette handelt over een werkloze man die een baantje kan krijgen. Daarvoor heeft hij echter een vervoermiddel nodig. Met zijn laatste geld weet hij een fiets te bemachtigen, die kort daarop gestolen wordt. Triest dwaalt hij met zijn zoontje Bruno door het naoorlogse Roma, op zoek naar de verdwenen fiets.

Ossessione

Tweede verfilming van het The Postman Always Rings Twice-thema, naar het bekende verhaal van James M. Cain over twee geliefden die zich van de echtgenoot ontdoen om met elkaar verder het leven te delen, maar van de regen in de drup raken. Visconti's debuutfilm uit 1939 zette de toon voor het neorealisme: de alledaagse werkelijkheid wordt in alle gradaties van ontluistering blootgelegd. De film werd dan ook door de fascisten verbrand, maar Visconti bezat gelukkig nog een kopie.

Otto e mezzo (8½)

Zeven speelfilms en één korte productie had Federico Fellini op zijn naam staan toen hij aan nummer ‘8½' begon. Otto e mezzo (1963) wordt algemeen als het summum van Fellini's filmische fantasie gezien. Een regisseur (Marcello Mastroianni) breekt zich het hoofd over een nieuwe film maar komt door alle beslommeringen niet toe aan het uitwerken van een deugdelijk scenario. Niet alleen zijn vrouw en zijn minnares eisen zijn aandacht op, ook de ongeduldige producent, agressieve critici en om rollen bedelende actrices nemen hem in beslag. Vlak voordat de opnamen beginnen besluit de regisseur zijn artistieke impasse en gebrek aan inspiratie tot onderwerp van de film te maken - met een weergaloze ‘film over film' tot resultaat.

Paisà

Neorealistisch meesterwerk over de geallieer­den in Italia tijdens de Tweede Wereldoorlog. In zes episoden volgt Rossellini de Amerikanen tijdens hun opmars vanuit Sicilia naar de Po-vlakte. De regisseur toont de staat van morele ontreddering waarin zowel de geallieerden als de bevrijde inwoners van Rome verkeren.

Sciuscià

Sciuscià (de Italiaanse verbastering van shoeshine) laat ons het dagelijks leven zien van twee door de oorlog gedemoraliseerde schoenpoetsertjes. De film is van invloed geweest op de Italiaanse strafwetgeving voor minderjarigen. In de beste neorealistische traditie op locatie gedraaid met lekenacteurs. De aangrijpende film bezorgde De Sica - regisseur van vlotte komedies all'italiana - na de oorlog internationale faam (Oscarnominatie en honorary award in 1948).

Senso

Venetië, 1866. Gravin Serpieri vat een gepassioneerde maar onmogelijke liefde op voor de frivole vrouwenjager Franz Mahler, luitenant in het Oostenrijkse bezettingsleger tijdens de Risorgimento, de Italiaanse vrijheidsbeweging die de natie trachtte te verenigen. Visconti's Senso blijkt een melodramatisch maar ook persoonlijk statement over de liefde, volgens de regisseur een teugelloze hartstocht die in wezen destructief is. Een uitbundige historische sfeertekening - een lijn die Visconti doortrok met IL' Gattopardo (1963), The Damned (1969) en Ludwig II (1972).

Il Signor Max

Vittorio De Sica - volgens filmkenners minstens een even groot acteur als regisseur - speelt met verve de hoofdrol in deze komedie uit 1937, waarin een eenvoudige krantenverkoper met succes binnendringt in aristocratische kringen. De fascistische censors konden weinig waardering opbrengen voor Mario Camerini's sociale satire en spraken hun veto uit.

La Terra Trema

Visconti's Siciliaanse vissersepos is Op hoop van zegen op z'n neorealistisch: een haast documentair gefilmd drama zonder drakerige acteurs, met de bewoners van het Siciliaanse dorp Aci Trezza in de hoofdrollen. De latere regisseurs Franco Zeffirelli en Francesco Rosi assisteerden. Visconti had de film oorspronkelijk bedoeld als het eerste deel van een trilogie over de sociale misère in de mezzogiorno, het arme zuiden van Italia. Zijn volgende film, Rocco e i suoi fratelli (1960), waarin een arme Zuid-Italiaanse familie probeert te overleven in Milaan, werd echter niet meer als onderdeel van de trilogie gepresenteerd.

Umberto D.

Aangrijpende tragedie van de maker van Ladri di biciclette. De vertelling over een eenzame oude man (gespeeld door een niet-professionele acteur) die niet langer de huur van zijn pensionkamer kan opbrengen, werd door Vittorio De Sica van alle overbodige franje ontdaan. Over de gerestaureerde versie zei literatuurwetenschapper en schrijver Umberto Eco: ‘Ik heb anderhalf uur doorgebracht met een man en zijn hond, en ik voelde me niet alleen.'

Gli Uomini, che Mascalzoni...

Mario Camerini regisseerde in 1932 een komedie (met Vittorio De Sica in de hoofdrol) die later een klassieker zou blijken. Een verliefde Milanese taxichauffeur achtervolgt een winkelverkoopster. Hij blijkt een van de ‘mascalzoni' (deugnieten) uit de titel. Met De Sica aan het stuur verkent de kijker Milaan én het innerlijk van de Italiaanse man. Beroemd is de scène waarin De Sica Bixio's lied ‘Parlami d'amore Mariù' vertolkt.

Viaggio in Italia

Een Brits echtpaar (Ingrid Bergman, George Sanders) reist naar Napels en belandt in een authentieke huwelijkscrisis. Hij flirt met de mooie Napolitaanse vrouwen, zij bezoekt de musea van Napels en Pompeï. Rossellini's psychologisch drama wordt vaak gezien als de semi-autobiografische neerslag van zijn huwelijksproblemen met Bergman.

I Vitelloni

Federico Fellini verwierf in één klap internationale reputatie met zijn charmante vertelling over de volwassenwording van een stel jongens in een Italiaans stadje. Nadrukkelijk gesitueerd in een dorpje aan de Adriatische zee - Fellini groeide op in Rimini - en gebaseerd op zijn jeugdervaringen. Het woord vitellone (‘groot kalf') wordt gebruikt voor adolescenten die zich geen raad weten met de door hun lichaam gierende hormonen.

Bestel en kijk je favoriete Italiaanse film