Majolica-porselein

Una storia del nostra amica Elza van Swieten

Toen ik in mijn woonplaats Delft het keramiekmuseum Lambert van Meerten bezocht zag ik een niet ongering aantal Italiaanse keramiek voorwerpen. Ik vroeg me af hoe die daar terecht gekomen waren en ben gaan speuren naar de oorsprong van Italiaans keramiek.

Handelsroute

Spaanse Moren brachten in de 14e eeuw keramiek vanuit Mesopotamië, Noord Afrika via Majorca naar Pisa. De Italianen dachten dat het keramiek van oorsprong Spaans was en gaven het de naam Majolica. In feite was Majorca alleen de haven waar Arabisch keramiek verscheept werd.

Vanuit de haven van Pisa werd het Moorse gekleurde goedje landinwaarts gevaren via de Arno naar het keramiekdorp Montelupo. Daar werd de nieuwe stijl gekopieerd en verder verspreid naar omliggende streken. In de 16e eeuw verspreiden keramisten uit Faenza vervolgens de majolica naar Frankrijk, Spanje, en Nederlanden waar het de naam Faience van Antwerpen kreeg. Toen inmiddels Delft het centrum van de keramiekproductie was gaven de Engelsen het vervolgens de naam 'Dutch faience Delfware'. Majolica komt dus voor in heel Europa maar het wordt vooral geassocieerd met bepaalde streken in Italië.

Aanvankelijk werden er vooral gebruiksvoorwerpen mee gemaakt, zoals kopjes, schalen en Albarelli; kruiken om medicinale kruiden in te bewaren. Toen de rijke adel er lucht van kreeg werden er al snel portretten, familiewapens en religieuze iconen gemaakt. Het keramiek kreeg daarmee steeds meer een decoratief karakter.

De meeste keramiek wordt gemaakt in dorpjes aan rivieren, waar aan de oevers de klei gewonnen wordt. Elke regio heeft daarbij een eigen kenmerkende stijl.

Castelli (Abruzzo)

De 500 inwoners die Castelli rijk is, leven van de keramiek. Één kilometer buiten de stad staat de kerk van San Donato, de Capella Sistina della majolica, die op het plafond allerlei beschilderde majolicategels bevat. Niet allemaal meer de originele uit de zestiende eeuw; een groot deel staat in het museum in Loreto Aprutino. In het eerste weekend van augustus vindt het traditionele 'keramiek-werpen' plaats... De kunst is een bord zover mogelijk het dal in te werpen, hetgeen lastiger is dan op het eerste oog lijkt. Flink oefenen dus vantevoren.

Deruta en Gubbio (Umbria)

De grootste en bekendste keramiekregio waar meer dan 250 keramisten hun werk doen ligt in Umbria. Deruta staat bekend om zijn Bella Donna borden en Ricco. Het patroon Ricco Deruta, of kortweg Deruta herken je aan de donkerblauwe en oranje bloemendetails met ballonnen. Ricco stamt uit de 15e eeuw en is een van de oudste patronen in de Majolica. De Bella Donna was vooral populair bij de adel en werd geschilderd met metaalkleurige glazuur.

Orvieto (Umbria)

Het van oorsprong Etruskische stadje Orvieto aan de Tiber ligt precies midden in Italië en was een van de eerste majolica centra. Orvieto staat bekend om drie motieven; Arcaico, gebaseerd op middeleeuws primitief aardewerk, Etrusco, kopieën van etruskische gebruiksvoorwerpen en Dame platelen gedecoreerd met hoffiguren. De kleuren beperken zich tot Magnese, een warme kleur bruin gemaakt van magnesium en Verde Ramina, groen van geoxideerd koper afkomstig van kerkklokken.

Faenza (Emilia-Romagna)

Faenza ligt 50 kilometer ten zuiden van Bologna en is het belangrijkste keramiekcentrum van Italië. De machtige familie Della Rovere heeft in deze regio haar stempel gedrukt. Een van de kenmerkende patronen van Faenza keramiek is gebaseerd op een detail uit hun familiewapen; de eikel. In Faenza bevindt zich het Museo Internazionale delle Ceramiche dat de grootste keramiek collectie ter wereld huisvest.

Montelupo Fiorentino (Toscane)

Tussen Pisa en Florence, aan de Arno, ligt het dorpje Montelupo Fiorentino. In het dorp bevindt zich het archeologisch en keramiek museum dat een goed beeld geeft van de keramiek ontwikkeling in Italië. Het kleine dorpje staat bol van de keramiekwerkplaatsen waar hele families aardewerk met de hand beschilderen. Handelsmerk is toch wel het Madonna met kind plateel, vrij naar Botticelli. En Arlecchini, een decoratiemethode tijdens de Middeleeuwen alledaagse praktijken uitbeeldde.

Florence en Sesto Fiorentino (Toscane)

Florence kenmerkt zich door, hoe kan het ook anders, bloemmotieven. Winkels in Florence staan werkelijk bol met alledaagse gebruiksvoorwerpen beschilderd met bloem- en fruitmotieven. Werkelijk schitterend zijn de tuintafels en stoelen. De meeste winkels zijn voorzien op toeristen en kunnen de loodzware kunstwerken thuisbezorgen. Gelukkig maar, je zult ze maar in je rugzak hebben.

De Amalfi kust (Campania)

De Amalfi kust is wat keramiek betreft een openlucht museum en kenmerkt zich door de mediterrane kleuren. In Vietri sul Mare staat de San Giovanni kerk met een koepel van keramiek. In Padula zijn de vloeren van het klooster van San Lorenzo bedekt met prachtige schilderingen in keramiek.